Circulair bouwen: de meestgestelde vragen

Al gehoord van circulair bouwen? Benieuwd naar wat het juist inhoudt? In dit artikel geven we een antwoord op de meest gestelde vragen rond circulair bouwen. Zo ben je in de wirwar van artikels, publicaties en projecten snel op de hoogte van de belangrijkste zaken!

Wat is circulair bouwen?

Circulair bouwen is een nieuwe, duurzame vorm van (ver)bouwen. De focus ligt op materialen hergebruiken wanneer een huis, appartement of kantoor … gebouwd óf afgebroken wordt. Het doel ervan is materialen zo lang mogelijk te gebruiken, om zo de impact die bouwen op het milieu en klimaat heeft te beperken.

Wanneer je bijvoorbeeld een huis op een circulaire manier bouwt, plan je het zo dat de onderdelen in een latere fase (binnen 10 jaar of zelfs binnen 75 jaar) opnieuw gebruikt kunnen worden. Die onderdelen zijn bijvoorbeeld binnendeuren of vloeren, maar ook houten balken, isolatiemateriaal of bakstenen.

Omdat niet alle materialen even lang meegaan in de toekomst, deel je je huis idealiter in “lagen” op. Die lagen worden dan verbonden door “omkeerbare verbindingen”: schroeven, bouten of zelfs compleet nieuwe kliksystemen. Dat maakt de lagen demonteerbaar. Als je alles vastzet met cement of lijm, wordt het namelijk moeilijk om de onderdelen van elkaar te halen.

Bij circulair bouwen is naast het hergebruik van bestaand materiaal ook het gebruik van natuurlijk materiaal van belang. Denk maar aan hout, leem, stro, of papier. Dit is minder belastend voor het milieu, want het betekent minder uitstoot en minder afval. Bovendien zijn de grondstoffen aanwezig op deze aardbol niet oneindig, dus springen we er best zorgvuldig mee om.

Het circulaire zit dus niet enkel in het bouwen, namelijk bestaand materiaal hergebruiken of gebouwen zo ontwerpen dat dit in de toekomst kan, maar ook in het materiaal. Natuurlijke materialen zijn per definitie circulair, want ze vergaan in de natuur.

Hoe wordt er circulair gebouwd?

Zoals hierboven vermeld, zijn de belangrijkste componenten voor circulair bouwen:

Het hergebruik van bestaand materiaal (dit concept heet “urban mining”)
En/of het gebruik van compleet natuurlijke materialen.
Het plannen in lagen, waarbij je rekening houdt met de levensduur van elke laag.
Het voorzien van omkeerbare verbindingen, om demonteren mogelijk te maken.

Verder zijn er nog enkele zaken waar je best op let. Urban mining, bestaand materiaal hergebruiken, heeft enkel zin wanneer het materiaal vrij is van schadelijke stoffen. Onderdelen met bijvoorbeeld asbest, teer of zware metalen erin gebruik je nooit opnieuw – of ze moeten eerst professioneel gereinigd worden.

Ook is het van belang om de hoeveelheid afval op de werf zoveel mogelijk te beperken. Er zal altijd afval zijn, bijvoorbeeld verpakkingen, maar restmateriaal, zoals een pak reserve tegels, afgezaagde stukken hout, afgekapte stukjes muur enzovoort, kan je vaak recycleren. De meeste bouwwerven zijn daar op dit moment nog niet mee bezig, maar in het kader van circulair bouwen is dit een erg belangrijke component.

Informatie over de gebruikte materialen, de lagen en hoe er ge(de)monteerd moet worden, verzamel je best in een “materialenpaspoort”. Er bestaat nog geen uniform document voor, dus je mag het opstellen zoals je zelf wilt. Verschillende partijen bieden platformen aan waarop je zo’n paspoort kan samenstellen. Een Excel-document of op papier is natuurlijk ook een optie!

Steek voldoende tijd en moeite in het uitwerken van je materialenpaspoort. Zo wordt het over pakweg 75 jaar véél makkelijker om een gebouw uit elkaar te halen en te hergebruiken.

Wat zijn de voordelen van circulair bouwen?

Waarom moeten we circulair bouwen? Er zijn verschillende goede redenen voor om dit de nieuwe standaard in de bouwwereld te maken.

De bouwsector heeft een enorm aandeel in energie- en waterverbruik, respectievelijk 50% en 33% als we kijken naar het verbruik in heel Europa. Met circulair bouwen kan dit aandeel een heel stuk lager.
Ook de bergen afval en de hoeveelheid aan uitstoot kan op de meeste werven stevig naar beneden als er volop wordt ingezet op circulair bouwen.
Beschikbare grondstoffen zijn niet oneindig: we moeten hier dus zuinig en slim mee omspringen.

In het licht van duurzaamheid is circulair bouwen een effectieve én haalbare methode om te blijven bouwen. Het probeert de negatieve gevolgen van de bouwsector te minimaliseren om zo het bouwproces toekomstbestendig te maken.

Ook de Vlaamse overheid is mee op de kar gesprongen. Ze lanceerde in 2019 de “Green Deal Circulair Bouwen”. De doelstelling hiervan is, in samenwerking met honderden bedrijven, circulair bouwen in Vlaanderen dagelijkse realiteit te maken.

Welke uitdagingen bestaan er bij circulair bouwen?

Hoewel circulair bouwen een realistische manier is om de bouwsector te verduurzamen, brengt het enkele uitdagingen met zich mee.

Circulair bouwen is een nog relatief onbekend concept. Veel mensen of bedrijven die (ver)bouwen, hebben er geen idee van en gaan er dus niet mee aan de slag. Professionals in de sector moeten dus ook anders gaan denken en ontwerpen. Vroeger ontwierpen ze een gebouw volgens de functie die het ging dienen, maar dat moet met circulair bouwen breder getrokken worden.

Verder is het recycleren van bestaande materialen, om zo urban mining mee mogelijk te maken, in de praktijk niet altijd makkelijk. De materialen moeten vrij zijn van toxische eigenschappen, dus een professionele reiniging is hierbij aan de orde. Recyclage gebeurt ook vaak per soort materiaal. Het is op dit moment niet mogelijk om al het restmateriaal van een werf (hout, glas, beton, metaal…) samen te laten verwerken tot 1 nieuw en bruikbaar materiaal. Al zijn er heel wat bedrijven met deze materie aan de slag, dus wie weet wat er in de nabije toekomst mogelijk is!

Daarnaast moet je bij de recyclage van materiaal kijken of er niet méér uitstoot ontstaat dan bij het ontginnen van primaire grondstoffen. Dat zou het duurzame doel van circulair bouwen namelijk ondermijnen.

Ook de kostprijs van circulair bouwen is een heikel punt. De initiële kostprijs ligt namelijk hoog tegenover “traditionele” bouwprojecten. Een belangrijke kanttekening hierbij is dat deze nieuwe vorm van bouwen op lange termijn wél kostenbesparend is. Materiaal wordt namelijk veel langer gebruikt en is daardoor in de toekomst nog perfect verkoopbaar, in plaats van dat het afval wordt. Bovendien is herstellingen laten uitvoeren bij circulair bouwen tijdsefficiënter, wat ook kosten bespaart. De consument zal een circulair gebouwde woning dus moeten leren zien als een langetermijninvestering.

Nog meer weten?

Meer informatie over circulair bouwen vind je via volgende bronnen:

Vlaio (het Vlaams Agentschap Innoveren & Ondernemen) geeft niet alleen een uitgebreid overzicht van wat circulair bouwen inhoudt, maar ook van bedrijven die er al concreet mee bezig zijn: https://www.vlaio.be/nl/begeleiding-advies/dossiers/circulaire-economie/circulariteit-de-bouw
Vito (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek) publiceerde al heel wat over circulair bouwen en interviewde bedrijven die reeds circulair bouwden, zoals bijvoorbeeld Colruyt: https://vito.be/nl/nieuws/colruyt-group-investeert-circulaire-bouwmethodes-en-materialen
Madaster biedt een platform voor de samenstelling van een materialenpaspoort: https://madaster.nl/platform/